Makinelerde Mekanik Tehlikeler ve Önlemler

Bu yazıda bazı tipik tehlikeli makine fonksiyonlarına yer verilmiştir. Elbette liste genişletilebilir. Şekillerde hem tehlikeli durum hem alınacak önlem belirtilmiştir. Tehlikeli bölümler kırmızı renkte, güvenli durumlar ise yeşil renk ile gösterilmiştir.

Dönme hareketi

a) Düz şaft

Düz şaft dolanma tehlikesi

Şaft ne kadar pürüzsüz olursa olsun, gevşek elbise veya benzer malzemeyi üzerine çekerek dolama tehlikesi her zaman vardır. Şaft ne kadar hızlı dönerse, şafta yakın olan hava tabakası da o kadar hızlı hareket edecektir. Şaft yakınında hava tabakasının hareket etmesi bir alçak basınç alanı oluşturur ve bu nedenle bu bölgedeki malzeme (elbise, kumaş, çaput vb.) vakum etkisi ile  şaftın üzerine çekilir.

Koruyucu yapılamadığı durumlarda, şaftın üzeri gevşek bir malzemeyle sarılabilir. Malzeme en az 12mm kalınlığında olmalı ve sarıldıktan sonra kenarlar uygun şekilde birleştirilmelidir.

b) Çıkıntılı şaftlar

 

Şaft üzerindeki çıkıntılar elbise veya benzeri malzemelere takılmakla kalmaz ayrıca yaralanma tehlikesi de yaratır.

Bu kısımlar tamamen kapatılmış olmalıdır.

c) Birbirlerine ters yönde dönen silindirler:

Ters yönde dönen silindirler ve koruyucuları

Silindirler arasında görece geniş boşluklar bulunduğunda el kol gibi uzuvlar için tehlike yaratmayacağı düşünülebilir ancak bu durumda da, kalender tezgahları gibi makinelerde, tüm vücudun silindirler arasına çekilmesi tehlikesi vardır. Bu nedenle her zaman silindir araları korunmuş olmalıdır.

 

Silindirler tüm vücut sıkışma tehlikesi

 

Silindir koruyucular

d) Besleme silindirleri

 

Besleme silindirleri ve koruyucusu

Operatörler bu silindirlere yakın çalışmak durumunda olduğundan yüksek tehlike arz ederler. Yalnızca beslenen malzemenin kalınlığında boşluk bırakan koruyucularla kapatılmalıdırlar. Malzeme besleme işleminin kolaylaşması için koruyucunun besleme ağzı kuş gagası şeklinde hafif açılı olmalıdır.

e) Mekanik tahrikli silindirli konveyörler

 

Silindirli taşıyıcı koruyucusu

Koruyucular hareketli silindirlerin dönüş yönüne yerleştirilmelidir.

f) Eksenel fanlar

 

Eksenel fan koruyucusu

 

Havalandırma kanalları içerisine yerleştirilmiş pervanelerin tehlikesi yoktur. Ancak açıkta çalışan pervaneler ızgaralarla tamamen kapatılmalıdır. Izgara aralıkları hava akışına izin verecek kadar büyük, parmak geçmeyecek kadar dar olmalıdır.

g) radyal fanlar

 

Radyal fan koruyucusu

 

Bu fanların girişleri de uzuvların aşamayacağı uzunluktaki ızgaralı koruyucularla kapatılmalıdır.

h) Karşılıklı dişliler

Dişli ve çarkların korunması

Çoğu dişli makine gövdesi içerisinde çalışmakla birlikte, açıkta kalan dişliler uygun koruyucularla kapatılmalıdır.

 

ı) Dönen parmaklıklı tekerlekler

Dönen tekerlekler

 

Genellikle makinelerin elle ayarlanmasında ya da hareket ettirilmesinde kullanılan bu tip tekerlekler dönen bir şafta bağlı olduklarında tehlike arz ederler. Parmaklıklar uygun şekilde kapatılarak önlem alınabilir. Şaft dönerken, tekerleği boşa alan yaylı bir mekanizma da önlem olarak kullanılabilir.

i) Zımpara taşları

 

Zımpara taşı koruyucusu

Hem elde kullanılan hem sabit tezgah üzerinde kullanılan zımpara taşları yalnızca işlem yapılacak kısımda açıklık bırakacak şekilde koruyucu içerisine alınmalıdır. Koruyucunun dış kısmına görülür şekilde taşın dönüş yönü ve maksimum devri işaretlenir.

 

j) Dönen bıçaklar

 

Dönen bıçaklar tamamen makine gövdesi içerisinde kalmadığı takdirde, yalnızca kesim yapılacak minumum açıklık bırakılarak koruyucu içerisine alınırlar. Bıçakların makine içerisinde bilendiği bir sistem varsa, kıvılcımlar nedeni ile yangına karşı da önlem alınmalıdır.

 

l) Freze bıçakları:

 

Tezgahlar üzerindeki freze bıçaklarının işlem yapılmayan kısımları sabit koruyucular içerisinde bulunmalıdır. Frezeye verilen parçalar, uygun bir tutucu (jig, robot) kullanılarak beslenmelidir.

 

Doğrusal Hareketten Kaynaklanan Tehlikeler:

 

a) Kesici bıçaklar:

Kağıt, cam, plastik, metal vb. malzemelerin kesim işlemini yapan bıçaklar genellikle aşırı keskindir ve tehlike oluştururlar. Bu nedenle bıçakların operasyon noktasında gerekli en küçük kısmı açık bırakılmalıdır. Kağıt giyotinlerinde, kağıt tutan kıskaç mekanizması devreye girmeden kesici bıçaklar hareket etmemelidir.

 

b) Zımparalar

 

Paletli zımpara koruyucusu

 

Paletin yalnızca kullanılacak en küçük kısmı açıkta kalmalıdır ve bitiş noktalarında koruyucular bulunmalıdır.

c) Sabit yapı ile makine arasına sıkışma

 

Sabit yapı ile makine arasına sıkışma tehlikesi

Makinelerin hareketli parçaları, hareket mesafesinin bitiminde herhangi bir sabit yapıdan en az 45cm temiz mesafede durmalıdır.

d) Karşı ağırlıklar altında sıkışma

 

Karşı ağırlıklar altında sıkışma tehlikesi

 

Karşı ağırlıklar hareket alanı boyunca koruyucu içerisinde bulunmalıdır. Asansörlerin karşı ağırlıkları asansör boşluğu içerisinde bulunmalıdır.

 

e) Şerit testereler

 

Şerit Testere Koruyucusu

 

Operasyon noktasında kesilecek malzemenin kalınlığı kadar açıklık bırakan ayarlanabilir koruyucuları olmalıdır.

f)Punto kaynak makineleri, zımba, dikiş vb. makineler:

Punto Kaynak Makinesi Koruyucu

Bu tip makinelerde parmakları algılayan özel koruyucular kullanılmalıdır.

 

g) makaslı liftler

 

Makaslı lift için koruyucu

Bu tip ekipmanla ilgili tehlike platformlar ve makaslar arasına hareket esnasında sıkışmadır. Bunun önüne geçmek için operatörün uzuvlarının aralara girmesini engelleyecek şekilde rulo olarak katlanır perdeler kullanılabilir. Bakım onarım sırasında ortaya çıkacak bir tehlike ise hidrolik boşalması nedeni ile platformun ani hareketidir.

Bunun için takozlar kullanılmalıdır. Hiçbir şekilde mafsallı platforma dayanarak altında çalışılmamalıdır, bu platformun sallanmasına ve makas mekanizmasının aniden kapanmasına neden olabilir.

 

h) Çivi tabancaları ve benzeri ekipman:

Bu tip ekipmanda, çıkış ucu çivinin saplanacağı malzemeye dayanmadan harekete geçmesini engelleyen güvenlik sistemi bulunmalıdır.

 

i) Asansörler:

Genellikle asansör boşluğu içerisinde bakım onarım çalışması yapanlar, asansör kabinin veya karşı ağırlıkların hareketinden dolayı risk altındadır. Asansör boşluğu duvarlarında sığınabilecek uygun boşluklar bulunmalı ve zeminde güvenli bir alan yaratılmalıdır.

Dönme ve doğrusal hareketin bileşiminden kaynaklanan tehlikeler:

a) Düz ve yuvarlak dişliler

Tüm dişli kısımlar hareket alanları boyunca sabit koruyucular içerisinde bulunmalıdır.

b) Yuvarlanan tekerlekler

Kamyon, vagon, lokomotif veya yaralanma tehlikesi arz eden her türlü tekerlek üzerinde sabit koruyucular bulunmalıdır. Tavan vinçleri çalışma alanından yeterince uzak kaldığı sürece bunların tekerleklerine koruyucu yapılmayabilir.

c) Konveyör bantlar

 

Bant konveyörler için koruyucu

 

Özellikle bandın yön değiştirdiği noktalarda sıkışma riski fazladır. Bu noktalar koruyucu içerisinde alınmalıdır, kısa bantlarda bandın tamamına koruyucu yapılması uygun olur. Uzun taşıyıcı hatlarda hat boyunca durdurucu tel yapılmalıdır.

 

d) Kayış kasnak sistemleri

 

Kayış kasnak koruyucuları

Bu sistemlerde tehlike kayışın makaralara temas ettiği, şekilde kırmızı ile gösterilen noktalardadır. Bu sistemler tamamen koruyucu içine alınmalıdır ancak koruyucular uzuvların geçmesine izin vermezken hava alacak şekilde yapılmalıdır. Sürtünmeden dolayı oluşan ısı, havalandırma olmadığında ayrıca tehlike oluşturacaktır.

 

e) Zincir dişli sistemleri

Zincir dişli sistemleri için koruyucular

Hem zincir hem de açıkta kalan dişli kısım yeşil şekildeki gibi koruyucu ile kapatılmalıdır.